Tırmanma ipleri teknik özellikleri

İpin Davranışı:

Bir düşüş sırasında durum (potansiyel) enerji, hareket (kinetik) enerjisine dönüşür. Bu enerji ipin esnemesiyle emilir ve daha sonra dağıtılır. Modern tırmanış iplerinin davranışlarını göstermek için tel ve lastik ipler arasında kıyaslama yapmak gerekir. Tel iplerin, esneme yetenekleri sınırlı olduğu için enerji depolama yeteneği de sınırlıdır. Bu tür ipler yük bindiği anda tüm enerjiyi, lider, artçı ve diğer emniyet elemanlarına (sikke, karabin vb.) geçirir. Sonuç felakete yol açar.

İdeal bir lastik ip düşme enerjisinin yaklaşık hepsini depolayabilir ve daha sonra tırmanıcıyı harmonik aşağı yukarı harekete geçirir. Bu hareket hava ve malzemedeki iç sürtünme yüzünden uzun sürer. Ayrıca lastik ipin esneme yeteneğinin fazla olmasından dolayı, bir kaya çıkıntısı veya yere çarpma olasılığı artar.

Naylon iplerde uzlaşmaya varılır. İp esnerken hareket enerjisinin bir bölümü ısıya dönüşür. Bu olay ipin içindeki naylon liflerin birbirine sürtünmesiyle gerçekleşir. Ayrıca enerjinin bir başka bölümü, ipin karabinlere sürtünmesiyle ısı olarak ortaya çıkar. Geriye kalan enerji ise, tırmanıcının aşağı-yukarı hareketi sırasında ısıya dönüşür.

Testler:

1982 yılından beri dağcılık ipleri için DIN standartları mevcuttur. Bu standartlar; diğer özelliklerin yanı sıra, kabul edilen terminolojiyi, testler sonucundaki emniyet kriterlerini ve dağcılık iplerinin sınıflandırılmasını da içerir. Almanya'da DIN standartları imalatçılar için zorunlu olan standartları içerir. Bunun dışında temelde dağcılık malzemeleri konusunda DIN normunu baz olarak alan bağımsız standart koyucu kuruluşlar da vardır (örneğin UIAA).

UIAA Standartları:

UIAA (Union Internationale des Associations d'Alpinisme) tırmanma iplerinin testi için çeşitli standartlar koymuştur. Bu standartlara uygun her ip üzerinde UIAA damgası vardır.

Düşme testi (ya da testi bulanın adıyla Dodero Test), tek ipler için 80 kg'lık ve yarım ipler için 40 kg'lık (bu iplerin çift kullanımı tasarlandığında) kütle kullanılarak gerçekleştirilir. Yarım iplerin her ikisinin birlikte 80 kg'lık bir kütle ile test edilmesine izin verilmiştir. Düşme faktörü 1.79 için, UIAA standartları; tek ipin 11.77 kN'luk, çift ipin her birinin 5.88 kN'luk bir darbe kuvvetine dayanmasını gerektirir. Standart ipin kopmadan üç kez düşüşü karşılaması istenir. Dikkat edilmesi gereken bir nokta, UIAA'nın bu darbe kuvvetini 1.79'luk düşme faktöründe istemesidir. Bir başka nokta da darbe kuvvetindeki sınır, sadece ilk düşüş için gereklidir. Darbe kuvvetinin değeri, ipte önceki düşüşlerde oluşmuş bozulmalar yüzünden her seferinde artar. Bir başka test oluşan uzamayı ölçer. Bu 784 N'luk bir kuvvetin uygulandığı ìStatik Çekme Testi"dir. Uzama tek iplerde %7'yi, çift iplerde %10'u geçmemelidir. Pratikte, bu oranlar ipi çekmekte olan bir tırmanıcının az bir uzama durumuyla karşılaşmasını sağlar.

Darbe kuvvetindeki ip uzaması, düşme testindeki UIAA darbe kuvvetindeki uzamayla eşdeğerdir. Bu değer hesaplanabilir, ancak UIAA tarafından herhangi bir standart konmamıştır. Düşüşün toplam yüksekliği uzamayı da kapsadığından, bu değerin düşük olması yararlıdır. Bu olay ipin uzamasından dolayı yere ya da çıkıntıya çarpma riskini azaltır.

Yeni bir eklemeyle (1973), ip standartlarına iple düğüm atılabilirlik testi de konmuştur. Bu, ipin dayanıklılığından çok ömrünü ölçer. Tırmanıcının hareketiyle düğümlerin açılma tehlikesi, bu ölçünün önemini ortaya koyar.

Üreticinin UIAA damgasını kullanabilmesi için, her iki yılda bir, örnek iplerin test edilmesi gerekmektedir.

Düğümlü Kopma Kuvveti:

Üzerine düğüm atılan bir ipte kopma kuvveti düşer. Düz bir ipin kopma kuvveti ile düğümlenmiş bir ipin kopma kuvveti arasındaki fark çıkarıldıktan sonra kalan değer yüzde olarak ifade edilir ve "Düğümlü Kopma Kuvveti" bulunur. Kopma kuvvetleri arasındaki bu farkın ipteki dönme miktarı, karşı kuvvetlerin birbirini etkilemesi, gerilme kuvveti ve düğümün içindeki sıkıştırıcı kuvvetler gibi nedenleri vardır.

Islak ve Buzlu İplerin Sağlamlığı:

UIAA damgası için yapılan testlerde, oda sıcaklığında kuru ipler kullanılır. En azından ipler üç düşüşe dayanmalıdır. Dr. Odriozab'ın -45C'de yürüttüğü araştırmalar, buzlanmış iplerin statik kırılma dayanıklılığında %30'luk bir azalma olduğunu göstermiştir.

Şüphe üzerine üreticisi Edelweiss tarafından yapılan araştırmalarda da, ıslak iplerin çalışma kapasitesinin azaldığı ortaya çıkmıştır. Üreticiye göre ıslanmadan önce 3-4 UIAA düşüşüne dayanan ipler, ağırlıklarının %37'si kadar su çektiklerinde en fazla 1 düşüşe dayanmaktadırlar. Yine Alman Alpin Kulübü'nün 10-14 saat buzdolabında bıraktığı doygun iplerle yaptığı testlerden şu sonuçlar çıkmıştır:

• Islak veya soğuk ıslak ipler, genelde kuru iplere göre daha az düşüşe dayanmaktadır.
• Islak veya soğuk ıslak iplerin üstündeki etki yaklaşık aynıdır.
• Aynı üründeki düşüş sayısı, tüm ip için üç düşüş kadar azalmaktadır.
• Bazı ipler, ıslak durumda kuru olarak dayanabilecekleri söylendiği kadar düşüşü karşılayabilmektedir. Ancak bu onların sudan etkilenmediklerini değil, kuru olarak daha çok düşüşe dayanabileceklerini gösterir. Tabii ki UIAA damgasında dayanabilecekleri en az düşüş belirtilmektedir.
• Piyasada bulunan, ıslaklığa dayanıklı iplerin dayanıklılığında, üretici tarafından yapılan araştırmaya göre 2 düşüş azalma vardır.

Şok Kuvveti (Impact Force):

Bir ipin düşüş esnasında karşılaşacağı maksimum kuvvettir (normal bir düşme durumunda bu kuvvet 1200 daN'dır). Bu kuvvet herhangi bir düşüşte, düşülen miktar ile doğrudan bağlantılı değil, ancak "düşme faktörü" ile bağlantılıdır.

Şok Kuvveti Esnemesi (Impact Force Elongation):

Yüzde olarak ifade edilir ve şok anında ip boyundaki değişimi anlatır. Başka bir deyişle, şok anında ipin esnemesini ifade eder. İp kısa açılmışken şok yediğinde az, çok açılmışken şok yediğinde ise çok esner.

Şok Zamanı:

Bir düşüş olduğunda, emniyet sisteminin şoku aldığı zaman dilimidir. Şok zamanı, serbest düşüş mesafesi ile ilgili bir fonksiyondur ve mesafe uzadıkça, şok zamanı da uzar. Bir başka deyişle: Bir düşüş anında, düşen dağcı ve emniyet sistemi şoktan direkt olarak etkilenen objeler olduğuna göre, düşüş ne kadar uzun mesafeyse, şok kuvveti daha uzun süreyle oluşacağından daha kritik bir etki yaratır.

Metre Ağırlığı:

Bir ipin 1 metresinin ağırlığının, gram cinsinden değeridir. Bu değer % 65 nem ortamında ve 20C'de hesaplanır. Test amacıyla ipten 1 metre kesmek için önce tek ipe 10 daN, yarım ipe 6 daN yük bindirilir.